Inspiracją dla systemowego sposobu myślenia jest wiele obszarów życia i dziedzin nauki. Od filozofii przez biologię, psychologię, socjologię, na naukach matematycznych, informatycznych, a nawet fizyce kwantowej kończąc. Ważnym kontekstem dla tego sposobu porządkowania świata są teorie systemów, w tym teoria systemów psychicznych i społecznych Niklasa Luhmanna, cybernetyka I i II rzędu, konstruktywizm radykalny oraz konstrukcjonizm społeczny.
Słowo system (z greckiego systema) oznacza przedmiot złożony, stanowiący spójną całość. Nie jest przy tym prostą sumą własnych elementów składowych, lecz stanowi nową jakość. Systemy, w zależności od tego jak je zdefiniujemy, to zarówno pojedyncze komórki, organy, organizmy złożone, grupy organizmów, jak i rodziny, organizacje społeczne czy międzynarodowe. Uwzględniając dynamikę powstawania systemów w procesie językowego nadawania znaczeń, będziemy mówić o systemach psychicznych i społecznych. Mówimy też o systemach problemowych i o problemach, które tworzą swoje systemy.
Każdy system aktywnie dba o swoją wewnętrzną równowagę, tzw. organizację, zachowując ją w oparciu o własną strukturę. Struktura ta determinuje wszystko to, co system wytwarza, również informacje. Tworzy zatem subiektywny obraz (konstrukt) świata w akcie obserwowania. Trudno zatem mówić o jednej obiektywnej prawdzie istniejącej niezależnie. Konstruktywizm stara się nie tyle poznawać rzeczywisty świat, co badać, jak przebiegają procesy generowania konstruktów służących rozmaitym celom stawianym sobie przez dany system. Zarzucony zostaje tu model myślenia przyczynowo - skutkowego, linearnego na rzecz modelu przyczynowości cyrkularnej.
Rozwój idei społecznego konstrukcjonizmu podkreśla znaczenie rzeczywistości tworzonej wspólnie przez uczestników dyskursów społecznych. Tym samym tworzy specyficznie ludzkie powiązanie pomiędzy biologiczną indywidualnością człowieka a jego tożsamością społeczno-komunikacyjną.
Na takim gruncie teoretycznym wyrosła terapia systemowa. Ważnym jej elementem jest zmiana oparta na różnicowaniu. W tym złożonym procesie pomocna jest terapeucie postawa neutralności. Pozwala ona zachować - przy pełnym szacunku w stosunku do człowieka - dystans wobec opowieści, którą on przedstawia. Mogą wtedy powstać historie alternatywne mające wartość użyteczną dla klienta. Ma szansę zaistnieć wtedy inny niż dotychczas język opowiadania o problemie. W trakcie tego procesu dekonstrukcji dotychczasowych znaczeń pomocne są m.in. hipotezy funkcjonalne i myślenie w kategoriach wzorców. Innymi ważnymi narzędziami postępowania terapeutycznego są np: pytania cyrkularne, zmiana kontekstu, pozytywne konotacje, praca na zasobach, paradoks, eksperymenty i wiele innych.
Terapia systemowa, utożsamiana często z terapią rodzinną, ma zastosowanie nie tylko na tym gruncie. Może być z powodzeniem stosowana w terapii indywidualnej, par a także terapii grupowej.